O muzykologii we Wrocławiu

DZIŚ

Instytut Muzykologii jest jednostką Wydziału Nauk Historycznych i Pedagogicznych Uniwersytetu Wrocławskiego. W reaktywowanym po ponad pięćdziesięcioletniej przerwie Zakładzie (2003 r.), a następnie Katedrze Muzykologii (2009 r.) oraz Instytucie (2015 r.) działają stacjonarne studia licencjackie, magisterskie,  doktoranckie oraz podyplomowe.
Podstawowe kierunki badań Instytutu Muzykologii obejmują historię kultury muzycznej, ze szczególnym uwzględnieniem badań nad historią muzyki Wrocławia i regionu Dolnego Śląska, Lwowa i Galicji Zachodniej, związków polsko-niemieckich i polsko-ukraińskich, a także ludowych tradycji muzycznych na tych terenach. Do prowadzonych prac badawczych Instytutu należą także studia nad współczesną audiosferą miejską, nowożytną historią muzyki powszechnej, tradycyjna muzyką żydowską oraz metodologią współczesnej muzykologii.

HISTORIA

Muzykologia (nauka o muzyce), należąca do grupy nauk o sztuce, jest - podobnie jak historia sztuki - dyscypliną uniwersytecką. Pierwsze katedry muzykologii powstały w Niemczech i Austrii u schyłku XIX wieku, w Polsce - na Uniwersytecie Jagiellońskim w Krakowie (w 1911 r.) oraz Uniwersytecie Jana Kazimierza we Lwowie (w 1912 r.) Dziś ten stosunkowo elitarny, bowiem wymagający pewnych szczególnych predyspozycji i specjalistycznych umiejętności muzycznych kierunek studiów, prowadzony jest w Polsce nie tylko na trzech największych uniwersytetach (Warszawskim, Jagiellońskim, Poznańskim), ale także na dwóch mniejszych uczelniach humanistycznych, tj. Katolickim Uniwersytecie Lubelskim oraz Uniwersytecie Stefana Wyszyńskiego w Warszawie. Na Uniwersytetach europejskich muzykologia na ogół jest zdominowana przez historię muzyki. Taką też tradycję ma w Polsce, gdzie nawiązano do modelu muzykologii niemieckiej.

Do 1945 roku w Uniwersytecie Wrocławskim mieściło się jedno z najlepszych seminariów muzykologicznych w Niemczech. Prowadzili je kolejno (Ordinarien ad personam) prof. Otto Kinkeldey, Max Schneider i Arnold Schmitz. Wśród innych wybitnych, a działających we Wrocławiu muzykologów wymienić należy Vettera, Kirscha, Epsteina i Fritza Feldmanna. Ten ostatni był po wojnie autorem projektu "Musik des Ostens" (od którego wziął nazwę znany, dziś już zarzucony rocznik muzykologiczny), skupiającego i inspirującego badania m.in. nad muzyką polską. Placówką, która kultywuje dziś tradycje muzykologii niemieckiej we Wrocławiu jest założony przez Arnolda Schmitza po II wojnie światowej Musikwissenschaftliches Institut na Uniwersytecie im. Johannesa Gutenberga w Moguncji. Od blisko 20 lat jest ona platformą żywej współpracy z polskimi muzykologami, głównie za sprawą Prof. Dr. Christopha-Hellmuta Mahlinga.

W latach 1945-48 działało na Uniwersytecie Wrocławskim seminarium muzykologiczne pod kierunkiem przybyłego z Uniwersytetu Jana Kazimierza we Lwowie prof. Hieronima Feichta. Prof. Feicht borykał się z elementarnymi problemami organizacyjnymi i nie zdołał rozwinąć tego zakładu we wszechstronną placówkę muzykologiczną. Przyczyną była szczupłość kadry naukowej (realizowała ona mniej niż "kadłubowy" program dydaktyczny). Jej likwidacja spowodowana była deklarowaną przez ówczesne władze centralne koniecznością skoncentrowania uszczuplonej przez wojnę muzykologicznej kadry naukowej w Zakładzie Muzykologii na Uniwersytecie Warszawskim.

Kalendarium:

• 1804 - 1806
  Na fali instytucjonalizacji europejskiego życia muzycznego powstaje Towarzystwo Miłośników Muzyki (Philomusischer Gesellschaft), którego statutowa działalność skoncentrowana jest nie tylko na muzycznych, ale i historyczno-muzycznych zadaniach.
• 19 VI 1815
  Założenie Królewskiego Akademickiego Instytutu Muzyki Kościelnej (Königliches Akademisches Institut für Kirchenmusik), podporządkowanego po 1832 roku Wydziałowi Filozoficznemu. Nauka historii muzyki była w KAIK integralna częścią wykształcenia muzycznego.
• 1818 - 1832
  Carl von Winterfeld (1784-1852), protegowany przez Carla Zeltera znany biograf Palestriny i Gabrielego, otrzymuje tytuł "Oberlandesgerichtsrata" i przybywa do Wrocławia, gdzie pełni funkcję państwowego zwierzchnika zatrudnionych w uniwersytecie muzyków.
• 1819
  Joseph Ignaz Schnabel (1767-1831) i Friedrich Wilhelm Berner (1780-1827), wybitni specjaliści w zakresie historii i praktyki muzycznej kościoła katolickiego i ewangelickiego, otrzymują posady docentów w KAIK.
• 19 IV 1919
  Schnabel, Berner i Johann Theodor Mosewius (1788-1858) zakładają na uniwersytecie Towarzystwo Muzyki Kościelnej (Verein für Kirchenmusik), propagujące na szeroką skalę, obok muzyki śląskiej, m. in. muzykę europejską XVI, XVII i XVIII w.
• 1825
  W ramach założonej przez von Winterfelda i Mosewiusa Akademii Śpiewu (Singakademie), rozpoczynają się regularne koncerty w uniwersyteckiej Auli Leopoldyńskiej.
• 1831
  Po śmierci Schnabla funkcję uniwersyteckiego dyrektora muzycznego przejmuje Mosewius, prowadzący wykłady z historii muzyki od XVI do XVIII w.
• 1831
  Na stanowisko drugiego nauczyciela Instytutu powołany zostaje pochodzący ze Śląska Opolskiego kompozytor i organista katedralny Franz Joseph Wolf (1802 - 1842)
• 1844
  Na miejsce zmarłego Wolfa powołany zostaje organista Felix Expedit Baumgart (1817-1871)
• 1858
  Po śmierci Mosewiusa, Baumgart przejmuje tymczasowe kierownictwo Instytutu
• 1859 / 60
  Dyrektorem muzycznym uniwersytetu oraz Singakademie zostaje na krótko wybitny pianista, dyrygent i kompozytor Carl Reinecke (1824-1910)
• 1860
  Julius Schäffer (1823-1902) zostaje dyrektorem muzycznym uniwersytetu i prowadzi wykłady z historii muzyki od średniowiecza do XVIII wieku.
• 1871
  Na miejsce zmarłego Baumgarta zatrudniony zostaje kompozytor, organista i kapelmistrz katedralny Moritz Brosig (1815-1887)
• 1879
  W wyniku zabiegów Bernharda Scholza, na wniosek Wydziału Filozoficznego doktorat honoris causa otrzymuje Johannes Brahms, którego Akademische Festouvertüre zostaje prawykonana we Wrocławiu 4 stycznia 1881.
• 1887
  Na stanowisko docenta w zakresie historii muzyki w KAIK powołany zostaje Emil Bohn (1839-1909), który - podobnie jak wcześniej Winterfeld - spartował ogromną liczbę utworów muzyki dawnej.
• 1823 - 1884
  O uniwersyteckiej pozycji muzyków i badaczy jej historii świadczą, często przyznawane im przez władze uniwersytetu, doktoraty honoris causa: 1823 - Schnabel, 1850 - Mosewius, 1872 - Schäffer, 1879 - Brosig i w 1884 - Bohn.
• 1909 - 1915
  Działalność Nowojorczyka prof. Otto Kinkeldey'a, który w 1910 habilituje się na podstawie swej dysertacji doktorskiej "Orgel und Klavier in der Musik des 16. Jahrhunderts" (Leipzig 1910) i wygłasza wykład habilitacyjny pt. "Der gegenwärtige Stand der Musikwissenschaft als humanistische Disziplin". Uczy jednocześnie w KAIK gry na fortepianie i organach.
• 1913
  Pierwszy muzykologiczny doktorat Polaka, ks. Wacława Gieburowskiego, na podstawie pracy "Die «Musica Magistri Szydlovitae». Ein polnischer Chorlatraktat des XV. Jahrhunderts und seine Stellung in der Choraltheorie des Mittelalters mit Berücksichtigung der Choraltheorie und Praxis des XV. Jahrhundrts in Polen, sowie nachtridentinischen Choralreform" (Posen 1915)
• 1915 - 1929
  Działalność prof. Maxa Schneidera, który sprawuje także funkcję dyrektora muzycznego uniwersytetu (w 1920 - prof. zwyczajny). Za jego kadencji przekształcono KAIK w Instytut Muzyczny (Musikalisches Institut), który składa się odtąd z dwóch oddziałów: Musikwissenschaftliches Seminar oraz Akademisches Institut für Kirchenmusik.
• 1927
  Habilitacje Petera Epsteina (na podstawie pracy "Beiträge zur italienischen Frühmonodie des 17. Jahrhunderts", AfMw VI/1926 i ZfMw X/1927/28) i Walthera Vettera (na podstawie pracy "Ausgewählte Kapitel aus der Entwicklungsgeschichte und Ästhetik des einund mehrstimmigen deutschen Kunstliedes im 17. Jahrhunderts", Münster 1928)
• 1928
  Habilitacja Ernsta Kirscha na podstawie pracy "Wesen und Aufbau der Lehre von der harmonischen Funktion" (Leipzig 1928)
• 1929 - 1939
  Działalność prof. Arnolda Schmitza. 1929 - "Extraordinariat für Musikwissenschaft" i zwierzchnictwo nad Instytutem Muzycznym, kierownictwo w Institut für Kirchenmusik, który przekształca w Instytut Muzyki Kościelnej i Szkolnej (Institut für Kirchen- und Schulmusik), działalność przerwana powołaniem do wojska w charakterze oficera artylerii, 1945 - 46 w sowieckiej niewoli.
• 1937
  Habilitacja Fritza Feldmanna na podstawie pracy "Musik und Musikpflege im mittelalterlichen Schlesiens" (Breslau 1938)
• 1939 - 1941
  Po powołaniu do służby wojskowej w Wehrmachcie Schmitza, Feldmann kieruje obu oddziałami Instytutu Muzycznego na stanowisku zastępcy dyrektora.
• 1941
  Feldmann zostaje powołany do służby wojskowej.
• 8 X 1945
  Na nowoutworzonym Uniwersytecie we Wrocławiu zatrudniony zostaje absolwent UJK we Lwowie dr Adam Zbigniew Liebhart, jako pierwszy podejmujący trud zorganizowania Zakładu Muzykologii po zniszczeniach wojennych.
• 22 XI 1945
  Dr Liebhart rozpoczyna pierwsze powojenne zajęcia muzykologiczne z zakresu paleografii muzycznej dla dwóch studentek Uniwersytetu.
• XII 1945
  Pełne przygotowanie i wyposażenie lokalu do prowadzenia zajęć dydaktycznych i prac badawczych (po 1945 najlepiej wyposażona tego typu placówka w Polsce); samodzielna siedziba w trzypiętrowej kamieniczce przy pl. Uniwersyteckim 15
• X 1945 / 46
  Immatrykulacja pierwszego po wojnie rocznika polskich studentów muzykologii.
• 18 III 1946
  Pierwsze niezatwierdzenie przez Ministerstwo Oświaty wniosku Rady Wydziału Humanistycznego o utworzenie uniwersyteckiej Katedry Muzykologii i zatrudnienie ks. dr. Hieronima Feichta na stanowisku z-cy profesora.
• 1 VI 1946
  Prof. Adolf Chybiński do swojego lwowskiego ucznia i współpracownika ks. dr. Feichta: "[to] miasto nad Odrą jest podobno nieaktualne na przyszłość, [...] nie tylko względem sprawy wiadomej [tj. muzykologii], tak że rejterada stamtąd nieunikniona".
• 2 VII 1946
  Habilitacja ks. dr. Hieronima Feichta na Wydziale Humanistycznym Uniwersytetu Poznańskiego na podstawie pracy Ronda Chopina ("Kwartalnik Muzyczny" 1948 nr 21-24). Obok pracy na uniwersytecie i działalności duszpasterskiej, ks. Feicht aktywnie włączył się w organizację Wyższej Szkoły Muzycznej (później PWSM - rektor od 1948 r.), prowadził działalność upowszechnieniową w Dolnośląskim Towarzystwie Muzycznym i w Polskim Radio.
• 1949 / 50
  Ostatnia przed likwidacją Zakładu Muzykologii immatrykulacja studentów muzykologii.
• 13 X 1950
  Ostatnia próba Rady Wydziału Humanistycznego utworzenia Katedry Muzykologii i zatrudnienia ks. dr. Feichta na stanowisku profesora. Tak jak wcześniejsze, zakończona niepowodzeniem.
• 29 III 1952
  Formalna likwidacja Zakładu Muzykologii Uniwersytetu Wrocławskiego decyzją Ministerstwa Szkół Wyższych i Nauki. Księgozbiór i aparaturę naukową wrocławskiego Zakładu Muzykologii przejmuje nowoutworzony Zakład Muzykologii Uniwersytetu Warszawskiego, a lokal - uniwersyteckie Studium Marksizmu-Leninizmu.
• 27 VI 1977
  Pierwszy po 1945 doktorat w zakresie muzykologii Marii Zduniak pt. "Muzyka i muzycy polscy w dziewiętnastowiecznym Wrocławiu" (Wrocław 1984), uchwała Rady Wydziału Filozoficzno-Historycznego w sprawie restytucji muzykologii.
• 15 V 2003
  Decyzja Rektora Uniwersytetu Wrocławskiego prof. Zdzisława Latajki o utworzeniu Zakładu Muzykologii w Instytucie Kulturoznawstwa.
• 21 V 2003
  Decyzja Senatu Uniwersytetu Wrocławskiego o uruchomieniu stacjonarnych licencjackich studiów muzykologicznych.
• 7 VI 2003
  W Oratorium Marianum odbywa się międzynarodowa, polsko-niemiecko-ukraińska konferencja "Muzykologia we Wrocławiu. Ludzie - historia - perspektywy".
• 17 X 2003
  Powołanie prof. Macieja Gołąba na stanowisko kierownika Zakładu Muzykologii.
• 1 X 2004
  Immatrykulacja pierwszego rocznika odnowionych studiów muzykologicznych.
• 27 IX 2006
  Decyzja Senatu Uniwersytetu Wrocławskiego o uruchomieniu 2-letnich magisterskich studiów muzykologicznych.
• 1 X 2009
  Na mocy zarządzenia Rektora Uniwersytetu Wrocławskiego z dnia 2 lipca 2009, Zakład Muzykologii w Instytucie Kulturoznawstwa przekształca się w Katedrę Muzykologii na Wydziale Nauk Historycznych i Pedagogicznych.
• 1 VII 2015
  Na mocy zarządzenia Rektora Uniwersytetu Wrocławskiego z dnia 1 lipca 2015, Katedra Muzykologii przekształca się w Instytut Muzykologii na Wydziale Nauk Historycznych i Pedagogicznych.

Wszystkim zainteresowanym historią wrocławskiej muzykologii do roku 1945 polecamy lekturę książki dr Agnieszki Drożdżewskiej: Życie muzyczne na Uniwersytecie Wrocławskim w XIX i I połowie XX wieku. Edukacja muzyczna - działalność naukowa - ruch koncertowy

Zachęcamy również do lektury wywiadu z okazji dwudziestolecia Wrocławskiej Muzykologii pod adresem:

https://patronite.pl/post/72075/wroclawska-muzykologia-trzecie-wcielenie (z prof. Remigiuszem Pośpiechem i dr Agnieszką Drożdżewską rozmawia Izabella Starzec)